Гады ваеннага ліхалецця Надзея Данілаўна Карпава памятае да дробязей. Вельмі хацелася б жанчыне забыць усё, што ёй тады давялося перажыць, але сцерці гэта з памяці складана. Сярод яе ўзнагарод ёсць і напамін аб жудасных гадах палону — знак “Вязень нацызму”.

Нарадзілася Надзея Карпава ў вялікай і прыгожай вёсцы Сакольнічы, што на Крычаўшчыне. Бацькоўскі дом быў дыхтоўным і дагледжаным, дружна жыла ў ім працавітая маладая сям’я, дзе гадаваліся дзве дачушкі. Нядоўгім было іх сямейнае шчасце… Нечакана памерла гаспадыня дома. Праз некаторы час бацька прывёў мачыху. Дзяўчынак забраў да сябе жыць дзядуля Пётр Цімафеевіч, клапаціўся аб іх, вучыў быць працавітымі і паважлівымі да іншых людзей. Надзея з сястрычкай былі паслухмянымі, хадзілі ў школу, дапамагалі дзядулю па гаспадарцы. Жыццё пакрысе наладжвалася.
Ды толькі ў мірную працу людзей уварвалася вайна. Бацьку дзяўчынак адразу забралі на фронт, дзе ён у хуткім часе загінуў. У 1942 годзе 12-гадовая Надзея ўпершыню ўбачыла нямецкіх салдат. Яны хадзілі па вёсцы, забіралі ў людзей сала, яйкі, малако.
Немцы сталі ганяць падлеткаў на работы. Кожную раніцу збіралі вясковых рабят і грузілі, на машыны, а надвячоркам прывозілі назад. Але аднойчы ўсіх прывезлі да камендатуры і там зачынілі, дадому ў той вечар ніхто з іх не трапіў. Раніцай бацькі прынеслі дзецям адзенне і ежу. Тое, што было потым, Надзея Данілаўна не можа ўспа-мінаць без слёз. Пад дуламі аўтаматаў, гаўканне сабак, крыкі і слёзы дзяцей і іх бацькоў, рабят загрузілі ў машыны і павезлі на чыгуначную станцыю. А там пасадзілі ў таварныя вагоны і павезлі ў Германію. Ехалі ў жудасных умовах: было цесна і душна, есці амаль не давалі, вельмі хацелася вады. Практычна ўсе плакалі, бо ніхто не ведаў, куды і навошта вязуць, і ці давядзецца зноў пабачыць сваіх родных.
Не лепшымі былі ўмовы і ў канцлагеры куды іх змясцілі. Кармілі зусім дрэнна, адзенне ператварылася ў лахманы, на нагах — драўляныя боты. Працаваць даводзіліся з раніцы і да позняй ночы.
У бараку пад’ём быў у 6 гадзін раніцы. Вялізная немка Эльза будзіла рабят зычным вокрыкам “Аўфштэйн!”. Гэты голас Надзея яшчэ доўга памятала і пасля заканчэння вайны. У канцлагеры было шмат падлеткаў з Магілёўскай вобласці, яны падтрымлівалі адзін аднаго, дапамагалі, і кожны з іх марыў вярнуцца дадому жывым…
Выходзячы раніцай на работу, дзеці заўсёды бачылі перад сабой вялізную чорную трубу, з якой пастаянна ішоў дым. Часта людзі не вярталіся ў баракі, і кожны ведаў — іх праглынула печ крэматорыя…
На Нямеччыне Надзея прабыла каля 2-х гадоў. Аднойчы раніцай замест крыклівай Эльзы ў баракі зайшлі салдаты арміі саюзнікаў. Сярод палонных імгненна разляцеўся слых, што іх вызвалілі ад немцаў.
Усім выдалі спецыяльныя карты, дзе было напісана, што кожны можа выбраць краіну, куды захоча паехаць: Амерыка, Галандыя, Бельгія ці СССР. Якая радасць перапаўняла душу ў гэты момант, Надзея Данілаўна памятае і сёння. Для яе складанасці з выбарам, куды вяртацца, не было — канешне ж, дадому! І вось яна ўжо стаіць пасярод практычна згарэўшай за гады вайны вёскі: розныя пачуцці перапаўнялі сэрца, аднак радасць ад таго, што вярнулася дадому жывой, давала сілы жыць…
Іх хату карнікі не спалілі, аднак не было ў ёй любімага і дарагога чалавека — дзядулі. Ён кожны дзень маліўся, каб яго Надзейка вярнулася дадому жывой, аднак да гэтага радаснага моманту так і не дажыў…
Складаным было пасляваеннае жыццё, часта не было чаго паесці, не хапала адзення, але радасць, што жылі пад мірным небам, вельмі дапамагала. У 15-гадовым узросце Надзея ўвадкавалася на працу ў калгас даяркай, адпрацавала 7 гадоў. Потым старэйшая сястра забрала яе жыць да сябе ў Ноўгарад. Там маладая дзяўчына пазнаёмілася з прыгожым і статным салдатам, выйшла за яго замуж. Пазней абедзве сям’і пераехалі жыць у Кіраўск. Надзея Данілаўна пайшла на масларобчы завод, дзе адпрацавала ўсё сваё жыццё. Была адказнай і стараннай, за што неаднойчы атрымлівала падзякі ад кіраўніцтва прадпрыемства. Жанчыне выдзелілі кватэру. З мужам жылі дружна, гадавалі дзяцей, дапамаглі ўсім атрымаць неабходную адукацыю.
Але сталасць Надзеі Данілаўне давялося сустракаць адной, у 57-гадовым узросце не стала яе дарагога мужа.
Клопатам і ўвагай агарнулі любімую матулю і бабулю дзеці і ўнукі, не даюць ёй сумаваць, дапамагаюць ва ўсім. А ёй больш нічога і не трэба, каб толькі над галавой было мірнае неба і побач здаровыя родныя.
Людміла ЛУКАНОВІЧ.